Zwierciadło / Zerkalo (1975)

Film „Zwierciadło” (oryginalny tytuł: „Zerkalo”), wyreżyserowany w 1975 roku przez Andrieja Tarkowskiego, otwiera się z enigmatycznym stwierdzeniem: „Mogę swobodnie wyrażać swoje myśli”. To zdanie, wypowiedziane w prologu przez pacjenta, któremu sesja hipnozy przywróciła zdolność do mówienia, stanowi kluczowy punkt wyjścia do najbardziej intymnego dzieła tego rosyjskiego mistrza kina artystycznego.

Andriej Tarkowski zdradza, że „Zwierciadło” jest rodzajem spowiedzi z jego własnego życia. Film prezentuje wszystkie kluczowe epizody, z których każdy jest zakorzeniony w historii jego rodziny. „Wszystkie te wydarzenia miały miejsce w mojej rodzinie. Wszystkie bez wyjątku” – wyznaje reżyser. Produkcja ta to nie tylko autobiograficzna opowieść, ale również filozoficzna refleksja nad sensami życia, śmiercią i pamięcią.

Fabuła filmu skupia się wokół bohatera, który na łożu śmierci zadaje sobie pytania o sens egzystencji. Widzowie są prowadzeni przez różne etapy jego życia, podróżując od wspomnień z dzieciństwa, przez sceny z dorosłości, aż po fragmenty z jego młodości. Całość narracji układa się w skomplikowaną mozaikę czasu, gdzie przeszłość, teraźniejszość i przyszłość splatają się w jedną spójną całość.

Istotnym motywem filmu jest relacja między bohaterem a matką. To właśnie te więzi mają doniosły wpływ na późniejsze związki bohatera z kobietami. Matka staje się kluczową postacią, źródłem zarówno wzruszeń, jak i konfliktów, jednocześnie stanowiąc fundament dla rozwoju głównego bohatera. W filmie Tarkowskiego matczyna miłość stanowi napęd do kształtowania postaci, wpływając na decyzje życiowe bohatera.

Reżyser, z niezwykłą precyzją, posługuje się środkami filmowymi, aby uchwycić głębokość emocji i filozoficzne rozważania. Jego starannie skomponowane ujęcia pełnią rolę jak lustra, odbijając nie tylko świat zewnętrzny, lecz także wewnętrzny świat bohatera. Charakterystyczne dla twórczości Tarkowskiego długie ujęcia, delikatne gry świateł i cieni, oraz precyzyjne kadrowanie sprawiają, że „Zwierciadło” jawi się jako prawdziwe dzieło sztuki wizualnej.

Należy zauważyć, że film ten nie podąża tradycyjną ścieżką narracyjną, lecz jest raczej poetyckim eksperymentem z formą. Tarkowski zaskakuje widza nieciągłościami czasowymi, surrealistycznymi elementami i symbolicznymi motywami. Pomimo pozornej złożoności struktury, każda scena stanowi element układanki, przyczyniający się do stworzenia kompletnego obrazu życia bohatera.

„Zwierciadło” Tarkowskiego to nie tylko film o jednostce, lecz także medytacja nad historią narodu i ludzką kondycją. Korzystając ze swoich osobistych doświadczeń i wspomnień, reżyser tworzy uniwersalne dzieło sztuki, poruszające tematy powszechne i ponadczasowe. Produkcja ta stawia pytania o sens istnienia, pamięć i miłość, nie dostarczając jednoznacznych odpowiedzi, lecz pozostawiając widza z głębokimi refleksjami i bogatym emocjonalnym doświadczeniem.